بررسی علل و ماهیت شورش‌ها و طغیان‌های خوانین بلوچ در دورة رضاشاه

با روی کار آمدن رضاشاه و در پیش گرفتن سیاست تمرکز قدرت، تلاش‌های زیادی برای استقرار قدرت حکومت مرکزی، در اقصی نقاط ایران از جمله بلوچستان، انجام گرفت که با چالش‌های متعددی از سوی قدرت‌های محلی روبه‌رو گردید؛ یکی از این چالش‌ها، طغیان دوست‌محمدخان بارکزائی و جمعه‌خان اسماعیل‌زهی در سال‌های 1307-1319ش بود. اینکه علّت اصلی شورش سرداران بلوچ چه بود؟ و چگونه طغیان آنها سرکوب شد؟ سؤال اصلی این پژوهش است که کوشش می‌شود به روش تاریخی و شیوة توصیفی ـ تحلیلی، بر پایة اسناد طبقه‌بندی‌شده و آرشیوی سال‌های 1307-1319ش بررسی و پژوهش شود. یافته‌های تحقیق نشان‌دهندة آن است که شورش دوست‌محمدخان بارکزائی و جمعه‌خان اسماعیل‌زهی، برخلاف حرکت‌های دیگر این دوره در خوزستان، گیلان و آذربایجان شائبة تجزیه‌طلبی و استقلال نداشت و تلاش‌های آنان، به علّت سلطة بیگانگان خصوصاً انگلستان، بدرفتاری نظامیان با مردم منطقه، کشف حجاب و گسترش اقتدار سیاسی و اقتصادی آنان بوده است. نگاهی دقیق به مندرجات اسناد مورد بررسی نشان می‌دهد که دلیل اصلی شکست حرکت خوانین بلوچ، عدم شناخت کافی آنها از دولتمردان انتهای دورة قاجار و ابتدای دورة پهلوی، به‌ویژه شخص رضاشاه، بوده است.